Vrij zijn in jezelf.
"Mama," zei hij, "ik heb de ganse dag naar buiten gekeken op school. Gelukkig sneeuwde het."
Dat ontroerde me. Het wekte weerstand op. Ik had het anders gewild voor mijn zoon. Zo graag gehoord: "Mama, ik heb geen tijd gehad om naar buiten te kijken vandaag, zo interessant waren de lessen". Hoe vrij kun je zijn als leerling op school? Even later ging ik in gesprek met een vriend over vrijheid. Zo'n vriend waar je ongeremd mee kunt filosoferen over die kwesties ver voorbij alledaagse praatjes. Wat betekent vrij zijn? Daarover prakkiseerden we een hele poos. Is vrijheid iets buiten onszelf? Als iets wat je kan kopen of krijgen? Ben je vrij als je je ontdoet van spullen om te leven van bijna niets? Betekent vrijheid mogen staan en gaan waar je wilt? Is het vrij zijn van geloof? Is het iets waar we om moeten vragen of ligt het altijd voorhanden in ons? Kunnen we eigenlijk helemaal vrij zijn? Of is echte vrijheid een illusie? Alles bij elkaar genomen veronderstelden we dat het vrijheidsgevoel vooral persoonlijk is. Iedereen ervaart vrijheid anders, dat lijkt dan weer een feit. We kwamen verder niet tot een strakke definitie.
Het hield me dagenlang bezig, die zoektocht naar vrijheid. Hoe kan het zijn dat iemand zich vrij voelt op dertig vierkante meter en de ander zijn land van dertigduizend vierkante meter wil ontvluchten voor dat vrije gevoel? Bedenken we onze vrijheid dan zelf?
Er is een tijd geweest dat ik alleen maar weg wilde uit deze streek. Ik ging fanatiek rondreizen. Jaren was ik onderweg op zoek naar dat ultiem vrijheidsgevoel dat ik nooit vond. Pas veel later kwam ik erachter dat ik moeite had met binden aan mensen. Ik vond mensen eng in hun anders zijn. Mijn vrijheidswens leefde ik uit in het ontvluchten van de mensenwereld. Die uiterlijke wens om mensen op afstand te houden stond lijnrecht tegenover de innerlijke wens om te leren verbinden met mensen. De kluizenaarswens ging in spagaat met de sociale wens en ik bleef me onvrij voelen. De vrijheid die ik in het rondtrekken zocht, hield me alleen verder weg van waar ik in feite wilde zijn: tussen mensen in vertrouwen en als mezelf. Hoe meer ik me bevrijdde uit mijn eigen gevangenis aan bindingsangsten, hoe vrijer ik werd. Toen kon ik settelen.
Is vrijheid zoeken een wens vanuit een gemis in onszelf? Het be-vrij-den van wat nog vastzit in ons?
Vrijheid betekent voor mij op dit moment loskomen van een uitkering. Weer op eigen benen staan met een inkomen. In die wens ligt mijn onvrijheid besloten in een gedeukt zelfvertrouwen dat me opnieuw bang maakt. Ik vrees dat werken voor de zoveelste keer niet zal lukken. Ik huiver bij de gedachte om te falen. Bang dat ik mensen teleurstel. In dat bijgeloof kom ik nauwelijks tot actie. De onmacht wordt soms zo groot dat ik dagdroom over wonen op een eiland waar ik ver van drukte tot bloei kom. Dit is mijn oude bekende droomvlucht. Het probleem is niet de maatschappij die geen gepast werk levert. De maatschappij op zich maakt me niet onvrij. Ik ken genoeg sensitieve mensen die wel tot ontplooiing komen, daarmee genoeg verdienen. Alleen weet ik zelf nog niet goed waar beginnen. Ik bevrijd me stukje bij beetje van mijn eigen gevangenis in omdenken: Hé, je hebt talent , reik uit. In die vordering droom ik minder over eilanden.
Ik begrijp nu beter hoe een boeddhistische monnik binnen een nauwe gevangeniscel zich honderd procent vrij kan voelen. Het is omdat hij zichzelf eerder bevrijdde uit de gevangenis in zijn hoofd. Hij maakte zich los van zijn beperkende gedachtes, van zijn angsten en onzekerheden, van zijn noodlot en pessimisme, van het willen en streven. Hij liet zijn vrijheid niet bepalen door uiterlijke factoren: een cel. Als ik de vraag opnieuw stel wat vrijheid op dit moment voor me is, kom ik erachter dat vrijheid 'slechts' een mindset is. Vrijheid, daar hoef ik hierbuiten niet naar op zoek. Het komt vanzelf naar me toe als ik mezelf vanbinnenuit bevrijd van het beperkende denken. Dan ga ik anders kijken naar de dingen. Daarvoor hoef ik niet persé naar de andere kant van de wereld. Dat vrije gevoel kan ik niet bij een ander vinden. Niemand kan het me geven. Vrij kan ik alleen zelf zijn. Door mijn eigen weerstand te onderzoeken en mijn blik te vernieuwen.
Zoals naar de sneeuw kunnen kijken als de lessen saai zijn op school, ook dat kan vrijheid zijn.
Mademoiselle Marteaux